Column 20/147: dd 28 augustus 2006 Auteur: Kenneth Michielsens (herhaling)

De impact van demografie op financiële markten

De afgelopen jaren las ik in Nederlandse en Belgische media alsook in Amerikaanse vaak dezelfde soort onzin m.b.t. de thematiek der vergrijzing. Nooit had ik de moeite genomen hierop te reageren. Toen ik op een bepaald ogenblik ook in de China Economic Review hetzelfde las, was de maat vol en reageerde ik. Hieronder treft u de vertaling aan van mijn in Juni 2005 in bovengenoemde blad geplaatste stuk.

Toen ik “Old and broke” las in uw editie van Maart, was ik verbaasd door de overeenkomsten in het debat dat wereldwijd gaande is en hoe de experts daarin steeds voorbijgaan aan een cruciaal punt, namelijk dat demografie financiële markten doet bewegen en uiteraard niet in de gunstige zin.

Wat ik bedoel is het volgende. De meeste Europese landen hebben pensioensystemen gebaseerd op het omslag-stelsel. Wanneer het percentage gepensioneerden stijgt en het percentage actieve bevolking daarmee daalt, dan wordt de ratio actieven/gepensioneerden – een maatstaf voor de cash in/cash out – onhoudbaar.

Eenieder kan het gevaar zien en daar komt dus de expert die de overheid adviseert dat burgers (of overheden voor hen) geld opzij moeten leggen om een appeltje voor de dorst aan te leggen. Of dit individueel of collectief gebeurt, is niet eens zo belangrijk, als er maar systematische wat opzij wordt gelegd voor de toekomst.

Maar wat hiermee te doen? Het onder een matras stoppen is niet aan te bevelen gezien a.g.v. prijsinflatie dit een koopkrachtverliezend plan zou zijn. Dus zullen mensen (of hun (pensioen)fondsmanagers) dit in aandelen en obligaties beleggen.

Als de demografische piramide een wolkenkrabber ware (of een heuse geometrische piramide), zou dit geen probleem zijn en zou zelfs een omslagstelsel overleven. Het probleem echter vormt de almaar ouder wordende baby-boom generatie. Wat er gebeurt, is dat wanneer deze grote groep aan het sparen slaat, er zoveel geld naar de markten vloeit dat dit de waarderingen opdrijft.

Op zich geen probleem uiteraard, maar wanneer de babyboomers geleidelijk aan met pensioen gaan, droogt de instroom van vers geld op. Wanneer de meesten gepensioneerd zijn, komt de tijd om te gaan leven van het aangelegde appeltje voor de dorst. Deze grote groep zorgt dan voor zo veel verkoopdruk, dat het de markten doet instorten.

Zelfs wanneer de economie in goeden doen is en bedrijfswinsten stijgen, zullen aandelen dalen indien er meer verkopers zijn dan kopers. Wat dit betekent, is dat waarderingen simpelweg aantrekkelijker worden (en naar hun lang-jarige gemiddelden terugkeren – niet van de laatste 20 jaar, maar van de laatste 100). Maar aandelen kunnen wel degelijk vallen bij stijgende bedrijfswinsten.

In mijn visie is de bull market die we in het Westen kennen sinds begin jaren ’80, waarbij k/w’s stegen van onder de 10 tot boven de 20 niets anders dan het resultaat van Amerikaanse en Europese babyboomers in de beste jaren van hun leven (studieschuld afbetaald, eerste kind gekregen, stijgend op de carrièreladder) die geld naar de markten deden vloeien al sparend voor hun oude dag.

Maar met pensionering in het vooruitzicht begonnen sommigen hun geld terug te trekken in en na 2000. En de grote massa moet nog desinvesteren! Sinds 2000 zijn de markten fors onderuitgegaan. Ze zijn inmiddels al weer sterk terug opgeveerd van hun dieptepunt, maar in mijn visie is dit slechts een “suckers rally” temidden van een grote bear market. Waarom? Simpelweg demografie.

Nog een voorbeeldje? In Japan bereikte de Nikkei 10 jaar eerder zijn top. Kijk eens naar hun bevolkingsopbouw en u zal zien dat ze ook in dat opzicht 10 jaar voorlopen.

En China? De overheid kan besluiten om –zoals haar geadviseerd werd- een systeem op te zetten waarbij mensen middels verplichte bijdragen sparen, aangevuld met een derde pijler, waardoor een hoop geld naar de markten zal vloeien en die een flinke boost zal geven (“Geweldig, we zijn goed bezig, we hebben het vorig jaar zo goed gedaan dat we voor liggen op schema, laten we dit jaar een “pension holiday” nemen”) en wanneer het geld eindelijk benodigd is, zullen aandelen geleidelijk aan verkocht worden – aan steeds lagere prijzen (“Verdorie, we zijn ondergekapitaliseerd; hoe komt het dat onze actuarissen dat nooit gezien hebben?” – klinkt het u ook zo bekend in de oren?).

Maar op elke markt worden prijzen marginaal bepaald, zoals elke student economie in zijn eerste semester aan de universiteit leert, al blijken slechts weinigen zich dit later in hun leven nog te herinneren. Dus wanneer er op grote schaal gekocht wordt, beïnvloedt dit onvermijdelijk de rendementen op aandelen. En gebaseerd op cijfers over de “lange termijn” uit het verleden (van amper 20-30 jaar), zijn actuarissen ervan overtuigd dat aandelen “op lange termijn” altijd stijgen met x% boven de inflatie en dat met 95% zekerheid ze tussen de x1% en x2% (beide positief uiteraard) zullen stijgen. Maar wat ze veelal niet begrijpen, is dat dit slechts heeft plaatsgevonden onder bepaalde onveranderde externe (m.n. demografische) randvoorwaarden en dat wanneer deze veranderen, de verwachte (toekomstige) rendementen eveneens zullen veranderen.

Dus wat te doen? Wist ik dat maar (*).

En wat te verwachten? Wel, ik heb een scenario.

Overheden (in de VS, Europa, China - maakt niet uit) zullen zien hoe het systeem instort en de gepensioneerden verarmen. Helaas zullen de gepensioneerden op dat moment een groot deel van de bevolking uitmaken. Dus overheden (ook in landen waar geen staatspensioen bestaat) zullen er iets “willen” aan doen als ze herverkozen willen worden of grote sociale onlusten willen vermijden.

Maar wat zijn hun opties?

Belastingen verhogen? Neen. Toch niet in het Westen daar dit arbeid slechts nog duurder zou maken waardoor nog meer banen naar lage lonenlanden verdwijnen.

Geld lenen? Van wie? Van beleggers die al netto verkopers van aandelen en obligaties geworden zijn?

Ik vrees dat ze geen andere uitweg zullen zien dan op grote schaal geld bijdrukken zoals (na Greenspan) Bernanke dat al volop doet (en ik verwacht dat ze almaar “beter” in zullen worden).

Maar wat dit eigenlijk doet, is prijsinflatie veroorzaken die de waarde aantast van de dollar, de euro, de renminbi of om het even welk drukbaar en gedrukt papiergeld. Onder zulke omstandigheden, is het enige wat ik nog in portefeuille wil hebben, geld dat geen Bernanke (wannabe) kan drukken: goud of zilver. Dat is zo’n 5000 jaar lang geld geweest en staat voorgeprogrammeerd om een spectaculaire comeback te maken.

Kenneth Michielsens
Economic Advisory Panelist
Asia Business & Investing
Beijing, PRC.

(*) deze opmerking was eerder bedoeld om de lengte van het artikel in de perken te houden. Uiteraard heeft de auteur hieromtrent wel degelijk ideeën, zowel op micro- als op macroniveau.

Noot: u kan de auteur bereiken via de redactie (op edelmetaal@wilbertgeers.nl) door “Aan Michielsens” in de subject line te vermelden.